آخرین اطلاعات گیاهان

بررسی اثر گل محمدی بر کاهش اضطراب و افسردگی

1400/12/10

براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، از میان 870 میلیون نفر که در اروپا زندگی می‌کنند، حدود 100 میلیون از اضطراب و افسردگی رنج می‌برند. اضطراب از پایبندی به رژیم‌های غذایی و درمان‌های پیشنهادی جلوگیری می‌کند و اثرات منفی بر خود مراقبتی و نتایج درمان دارد. بیماران با حمایت اجتماعی بالاتر و میزان اضطراب کمتر، از سطوح بالاتر خود مراقبتی بهره‌مند می‌شوند.

گل محمدی (Rosa damascena mill L. ) گیاه بومی ایرانی است. براساس مطالعات انجام شده، گل محمدی می‌تواند تشنگی را تسکین دهد، خونریزی مثانه را متوقف کند، آفات را کنترل نماید و میزان هضم را افزایش دهد. همچنین گل محمدی اثرات ضداسپاسم (گرفتگی عضلات)، ضدباکتری و ضدویروس دارد و خونساز است. گل محمدی را می‌توان برای تقویت اعصاب و درمان اضطراب و افسردگی نیز استفاده کرد.

گل محمدی یکی ازمهم‌ترین گونه‌های گل‌های موجود در خانواده گلسرخیان (رزاسه) است. گل محمدی یک گیاه زینتی است و در کنار اثر خوشبو‌کننده، چندین خاصیت دارویی از جمله ضدویروس، ضدباکتری، آنتی اکسیدان، ضدسرفه، خواب‌آور، ضددیابت و اثر آرامش‌بخش بر زنجیره نای برای این گیاه گزارش شده است. گل محمدی برای مقاصد دارویی نیز استفاده شده است. محصولات متنوع و ترکیبات جدا شده از گل‌ها، گلبرگ‌ها و غلاف دانه (هیپ) این گیاه در مطالعات درون شیشه‌ای (in vitro ) و درون بدن موجود زنده (in vivo ) مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. عملکردهای دارویی گلسرخیان تا حدودی به فراوانی ترکیبات فنولی آنها نسبت داده می‌شوند. ترکیبات فنولی طیف وسیعی از فعالیت‌های دارویی مانند آنتی اکسیدان‌ها، حبس‌کننده‌های رادیکال آزاد، ضدسرطان، ضدالتهاب، ضدجهش‌زایی و ضد‌افسردگی دارند. 

چندین مطالعه‌ی داروشناسی بر روی گل محمدی، به‌منظور ارزیابی اثرات آنها بر سیستم عصبی مرکزی انجام شده است. اثرات این گیاه بر سیستم عصبی مرکزی گسترده هستند. عصاره اتانولی قسمت‌های هوایی گل‌دهنده گل محمدی نشان داده است که این گیاه فعالیت آرامبخش بر سیستم عصبی مرکزی در موش‌ها دارد. برخی از این اثرات ارزیابی شده شامل اثرات خواب‌آور، ضدتشنج، ضدافسردگی، ضداضطراب و ضددرد هستند.

در مطالعه‌ای عصاره اتانولی قسمت‌های هوایی گل‌دهنده گل محمدی به‌منظور اثر آن بر سیستم عصبی مرکزی با استفاده از مدل‌های آزمایشی نوروفارموکولوژی در موش‌ها ارزیابی شد.  

400 میلی گرم از قسمت‌های هوایی گل‌دهنده گل محمدی جمع‌آوری، خشک و به ذرات ریز خرد گردید و با اتانول 95 درصد در دستگاه سوکسله در یک دمای بالا عصاره‌گیری شد. عصاره با روش تبخیر تحت فشار کاهش یافته در دمای 40 درجه سانتی گراد تغلیظ گردید، تا زمانی که عصاره‌ای مومی به رنگ مشکی مایل به قرمز (بازده استخراج حدود 6.5 درصد) حاصل شود.  موش‌های نژاد سوییس از هر دو جنس (25-20 گرم) تحت شرایط آزمایشگاهی استاندارد نگهداری شدند. حیوانات با رژیم غذایی استاندارد و آب (به صورت دلخواه) خوراک‌دهی شدند. حیوانات به‌طور تصادفی به چهار گروه متشکل از 5 موش در هر گروه تقسیم شدند. گروه‌های آزمایش، عصاره‌های قسمت‌های هوایی گل‌دهنده را در دوزهای 250 و 500 میلی‌گرم بر کیلوگرم دریافت کردند درحالیکه گروه کنترل مثبت با دیازپام (1 میلی‌گرم بر کیلوگرم، داخل صفاقی) و کنترل با ماده حامل (ماده  Tween 801 درصد در آب) درمان شدند. 30 دقیقه بعد، پنتوباربیتون (40 میلی‌گرم بر کیلوگرم، داخل صفاقی) بر هر یک از موش‌ها برای القای خواب تزریق گردید. این عصاره کاهشی وابسته به دوز بر شروع و مدت زمان خواب ناشی از پنتوباربیتون، کاهش فعالیت‌های لوکوموتور (فعالیت لوکوموتور برای سنجش اینکه آیا سیستم عصبی مرکزی فعالیت روانگردان یا آرامبخش دارد، استفاده می‌شود) و اکتشافی در آزمون‌های زمینه باز (Open Field) و کراس هول (Hole Cross) ایجاد کرد. در همان سطوح دوز، عصاره گل محمدی به‌صورت وابسته به دوز ریتینگ ناشی از استیک اسید (روشی شیمایی مورد استفاده برای القای درد با منشأ محیطی در موش‌ها، از طریق تزریق مواد محرک مانند فنیل کوینون، استیک اسید) را در موش‌ها مهار کرد.  

سرانجام نتایج کلی حاصل از این مطالعه فعالیت آرامبخشِ قسمت‌های هوایی گل‌دهنده گل محمدی بر سیستم عصبی مرکزی را در مدل‌های حیوانی نشان داد. در میان عصاره‌ها، عصاره در غلظت 500 میلی‌گرم بر کیلوگرم فعالیت آرامبخش بیشتری را نسبت به دوز 250 میلی‌گرم بر کیلوگرم نشان داد. مکانیسم اثر آرامبخش در این مرحله به‌طور واضح شناخته شده نیست، اما می‌توان فرض را بر این گذاشت که این دارو اثر آرامبخش بر سیستم عصبی مرکزی را از طریق مداخله با عملکرد کورتکس (قشر خاکستری مغز) اعمال می‌کند.

در مطالعه‌ای انجام شده در سال 2016، اثرات شبه ضدافسردگی گل محمدی با استفاده از آزمایش شنای اجباری (FST) ارزیابی گردید. آزمایش شنای اجباری یک آزمایش معمول برای ایجاد استرس است.

این آزمایش با 24 موش آلبینو سالم در دو جنس نر و ماده و با وزن حدود 30-25 گرم انجام گردید. آن‌ها با محیطشان به مدت یک هفته و پیش از شروع آزمایش خو گرفتند. دو دوز از عصاره آبی گل محمدی ( 20 و 40 میلی‌گرم بر کیلوگرم) به صورت داخل صفاقی تزریق شدند. پس از 30 دقیقه از تزریق، مدت زمان بی‌حرکتی و شنا اندازه‌گیری شدند و با گروه کنترل (کنترل منفی) و گروه بی‌حرکت (کنترل مثبت) مقایسه شد. در این مطالعه گل محمدی در دوزهای 20 و 40 (میلی گرم بر کیلوگرم) مدت زمان بی‌حرکتی را در مقایسه با گروه کنترل، نسبت به استاندارد، کاهش داد؛ و در نتیجه اثبات می‌شود که گل محمدی فعالیت ضدافسردگی دارد. دوز 40 (میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن)، فعالیت ضدافسردگی تقریبا مشابه با داروی استاندارد ایمی‌پرامین (در غلظت 10 میلی‌گرم بر کیلوگرم) نشان داد.

در نتیجه، آزمون شنای اجباری نشان داد که گل محمدی زمان بی‌حرکتی را در موش‌ها به میزان زیادی کاهش می‌دهد. نتایج پیشنهاد می‌دهند که گل محمدی فعالیت ضدافسردگی وابسته به دوز در مقایسه با داروی ایمی‌پرامین دارد.

علاوه بر درمان‌های دارویی ضداضطرابی، چندین روش دیگر برای درمان اضطراب شامل درمان روانشناختی و درمان‌های طب مکمل وجود دارد. طب مکمل و طب گیاهی در دنیا توسعه پیدا کرده‌اند و این درمان‌های جدید جایگاه و ارزش ویژه‌ای بدست آورده‌اند. آروماتراپی نوعی درمان مکمل است که در آن از روغن فرار گیاهان برای ارتقاء سطح سلامت جسمی، فکری-روحی و فیزیولوژیکی استفاده می‌شود. مطالعات انجام شده اثرات ضداضطراب کارآمد روش آروماتراپی را که با عوارض جانبی همراه نیست را اثبات می‌کنند. مشاهده شده است که شمار زیادی از گیاهان شامل روغن چای، بابونه، بادرنجبویه و روغن گل رز برای آروماتراپی مفید هستند.

مطالعه‌ای با هدف تشخیص اثر آروماتراپی با آب گل رز با روش استنشاق بر اضطراب در بیماران همودیالیزی انجام شد. این ارزیابی بالینی کنترل شده تصادفی بر روی 46 بیماری که به دو دسته کنترل و آزمایشی تقسیم شده بودند، انجام شد. گروه آزمایشی به مدت 4 هفته آّب گل رز را استنشاق کردند اما گروه کنترل هیچ گونه مداخله‌ای نداشتند. در پایان هفته دوم و هفته چهارم، میزان اضطراب شرکت‌کنندگان اندازه گرفته شد و نتایج از نظر آماری مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار گرفتند. در مقایسه با گروه کنترل، استنشاق عطر آب گل رز در گروه آزمایش باعث کاهش معنی‌دار در وضعیت و میزان اضطراب شد. براساس نتایج این مطالعه، آب گل رز به طور قابل توجهی اضطراب را در بیماران کاهش داد. بنابراین، استنشاق آب گل رز می‌تواند بیماری عاطفی  و روحی بیماران را در طول درمان همودیالیز کاهش دهد.

1- Barati, F., Nasiri, A., Akbari, N., & Sharifzadeh, G. (2016). The Effect of Aromatherapy on Anxiety in Patients. Nephrourol, 8(5), e38347. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5111093/

2- Kasra Dehkordi, A., Tayebi, A., Ebadi, A., Sahraei, H., & Einollahi, B. (2017). Effects of Aromatherapy Using the Damask Rose Essential Oil on Depression, Anxiety, and Stress in Hemodialysis Patients: A Clinical Trial. Nephro-Urology Monthly, 9(6), e60280. Retrieved from https://www.researchgate.net

3- Boskabady, M.H.,  Shafei, M.N., Saberi, Z., & Amini, S. (2011). Pharmacological Effects of Rosa Damascena. Iranian Journal of Basic Medical Sciences, 14(4), 295–307. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3586833/

4- Nyeem, M.A.B., Alam, M.A., Awal, M.A., Mostofa, M., Uddin, S.J., Islam, N., & Rouf, R. (2006). CNS Depressant Effect of the Crude Ethanolic Extract of the Flowering Tops of Rosa Damascena. Iranian Journal of Pharmacology & Therapeutics, 5(2), 171-174. Retrieved from http://www.bioline.org.br/pdf?pt06030

5- https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/locomotor-activity

6- Gawade, S.P. (2012). Acetic acid induced painful endogenous infliction in writhing test on mice. Journal of Pharmacology & Pharmacotherapeutics, 3(4): 348. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3543562/

7- Tirupathi, H., Golla, P. (2016). To evaluate and compare antidepressant activity of Rosa damascena in mice by using forced swimming test. International Journal of Basic & Clinical Pharmacology, 5(5), 1949-1952. Retrieved from https://www.ijbcp.com/index.php/ijbcp/article/view/616