پنیرک و خواص درمانی آن: تسکین زخم معده، یبوست، بهبود تنفس و کاهش سرفه با دمنوش گل پنیرک
نام تجاری گیاه:
Mallow
نام علمی گیاه:
Malva sylvestris L.
تاریخچه و گیاهشناسی:
پنیرک، گیاهی دو یا چندساله و علفی از خانواده پنیرکیان (Malvaceae) است. (1) از زمان رومیان، این گیاه به عنوان یک گیاه دارویی و سبزی خوراکی کشت میشده است. (2) پنیرک بومی اروپا، آفریقای شمالی و آسیاست (3) و امروزه میتوان آن را در مناطق نیمهگرمسیری و معتدل دنیا یافت. (4) این گیاه عموماً در مناطق مرطوب مثلاً نزدیک باتلاقها، جویبارها، اقیانوسها، سواحل رودخانهها و مراتع رشد میکند (1) و گردهافشانی توسط حشرات بالدار مختلف برای بقا و تکثیر آن ضروری است. (5) بسیاری پنیرک را علف هرز میدانند؛ (3) اما در اروپا، ایران، پاکستان و هند بهطور گسترده به عنوان گیاه دارویی شناخته میشود. (1) گلها و برگهای خشک شده و همچنین گیاه گلدار تازه دارای کاربردهای دارویی هستند. (4) پنیرک گیاهی به ارتفاع 0.3 تا 1.2 متر است. (4) ساقه آن یکساله و خوشطعم میباشد (5) و منشعب، کمی چوبی و سطح آنها تقریباً پُرزدار است. گیاه پنیرک دارای برگهای پهن، (4) بزرگ، کروی و مخملی است (5) که دارای دمبرگ بلند، 5 لوب و لبههای دندانهدار میباشند. (4) پهنای برگها بین 5 تا 10 سانتیمتر است و حتی در حالت خشک شده نیز به رنگ سبز باقی میمانند. (5) این گیاه در اواخر بهار گل میدهد. (6) گلهای آن بنفش روشن با خطوط تیره بلند، دارای 5 گلبرگ (4) و کم و بیش بیبو هستند. (5) رنگ گلهای پنیرک خشک شده آبی متمایل به بنفش است. (7)
دانستنی های کشاورزی
خواص پنیرک:
خواص پنیرک:
مواد موثره و ارزش تغذیه ای پنیرک
برگ و گل پنیرک حاوی ترکیبات زیستفعال متنوعی مانند فلاونوئیدها، موسیلاژها، ترپنوئیدها، فنولها، کومارینها، استرولها، تاننها، ساپونینها و آلکالوئیدها هستند. (11)
برگ و گل پنیرک دارای مقادیر زیادی موسیلاژ است که از کربوهیدراتهای پیچیده تشکیل شده و بیشتر فعالیت تسکیندهنده پنیرک را به ارمغان میآورد. با این حال، فلاونوئیدها و آنتوسیانیدینها نیز ممکن است در این خاصیت نقش داشته باشند. (12)
آژانس نظارتی مکملهای دارویی آلمان (کمیسیون E) استفاده از پنیرک را برای سرفه، برونشیت، و التهاب دهان و حلق تأیید کرده است. (4)
براساس مطالعات بالینی، استفاده موضعی از گیاه پنیرک یک روش درمانی ایمن و مؤثر برای درمان اگزمای دست است و میتواند بهعنوان جایگزین مناسبی برای کورتیکواستروئیدها و آنتی هیستامینها استفاده شود. (12)
براساس مطالعهای روی موشها، عصاره آبی گل پنیرک سرعت بهبود زخمهای پوستی را نسبت به درمانهای معمول افزایش میدهد. این عصاره با کاهش التهاب و کمک به بازسازی پوست، زخمها را سریعتر و با آسیب کمتری به بافتهای اطراف ترمیم میکند و از ایجاد جای زخم یا همان اِسکار نیز جلوگیری میکند. در مجموع، عصاره گل پنیرک میتواند یک گزینه طبیعی مؤثر برای تسریع در ترمیم زخمها باشد. (13)
- حد مجاز مصرف روزانه گل پنیرک: به طور متوسط 5 گرم.
- برای تهیه دمنوش، از 1.5 تا 2 گرم گل پنیرک خرد شده استفاده کنید. این دمنوش 2 تا 3 مرتبه در روز نوشیده شود. (4)
1 تا 2 ساعت قبل یا بعد از غذا.
عوارض جانبی و واکنش های حساسیت زا
مصرف خوراکی
مصرف پنیرک در دوزهای درمانی تعیین شده، تاکنون هیچگونه خطر یا عارضه جانبی نداشته است. (4) استفاده از عصاره این گیاه هم تا 4 هفته ایمن به نظر میرسد؛ با این حال، ممکن است در برخی افراد مشکلات معدهای مانند حالت تهوع، اسهال و سوءهاضمه ایجاد کند. (14)
بارداری و شیردهی
اطلاعات کافی و معتبر در مورد ایمنی استفاده از پنیرک در دوران بارداری یا شیردهی وجود ندارد. برای اطمینان، بهتر است از مصرف آن خودداری کنید.
کودکان
استفاده موضعی از پنیرک تا 4 هفته ایمن به نظر می رسد. اما اطلاعات کافی و معتبری درباره ایمنی مصرف خوراکی آن برای کودکان وجود ندارد. (14)
واکنش های حساسیت زا
به طور کلی، هر فرد ممکن است نسبت به گیاهان و ادویههای خاصی حساسیت داشته باشد که این حساسیت باید در درجه اول توسط خود فرد و در درجه دوم توسط پزشک تشخیص داده شود. البته این واکنشهای آلرژیک عوارض جانبی مزمن یا حاد ایجاد نمیکنند و بعد از شناسایی گیاه حساسیتزا و قطع مصرف آن، عوارض ناشی از آلرژی برطرف خواهد شد.
هیچ شرکت یا هیچ محصولی نمیتواند از واکنشهای آلرژیک بدنهای مختلف از پیش آگاهی داشته باشد. ناسازگاری بدن با یک یا چند گیاه خاص هر چند به ندرت پیش میآید اما به هر حال ممکن است مصرف کنندگانی با آن مواجه شوند.
تداخل دارویی
اطلاعات مستند کافی برای نشان دادن تداخلات پنیرک با سایر داروها وجود ندارد. (15) با این حال، این احتمال وجود دارد که با تعدادی از داروها واکنش نشان دهد. بنابراین، هر گونه دارویی مصرف میکنید، توصیه میشود با پزشک خود درباره تداخل آنها با پنیرک مشورت کنید.
کاربرد در طب قدیم
🍀پنیرک یک گیاه دارویی سنتی مهم است (5) و مزاج (طبع) آن سرد و تر است. (16) این گیاه را میتوان به صورت سوپ مصرف کرد، اما بیشتر افراد آن را در سالاد میخورند. (5)
🍀بهطور سنتی، از قسمتهای مختلف گیاه پنیرک برای درمان بیماریهای گوارشی مانند یبوست، ورم معده، اختلالات روده، معده درد و محافظت از مخاط معده استفاده میشود. همچنین، این گیاه در درمان بیماریهای پوستی (زخمها، سوختگیها، آکنه، جوشهای پوستی، کهیر، آبسهها و عفونت ناخن) مؤثر است.
پنیرک به کاهش التهاب هموروئید، اختلالات اورولوژی (التهاب و درد مثانه، بیماریهای پروستات، درد و اختلال عملکرد کلیه)، مشکلات تنفسی (نرمکننده سینه، سرفه، خلطآور، ضد اسپاسم، آسم، گلودرد و عفونتهای تنفسی، برونشیت، ورم لوزه و اوریون)، و همچنین درد (کوفتگیها و کبودیها، دردهای قاعدگی) کمک میکند.
علاوه بر این، این گیاه در درمان بیماریهای دهان (دندان درد، التهاب و آبسه لثه و دهان، زخمهای آفتی) و مشکلات واژینال (عفونت و خارش) نیز کاربرد دارد. دیگر کاربردهای پنیرک شامل ضد اضطراب و آرامبخش، کاهش وزن (لاغری)، کنترل فشار خون بالا و تب است. (3)
🍀در ایران، از قسمتهای مختلف گیاه پنیرک به عنوان ضدسرفه، خلطآور و پاککننده ریه استفاده میشود. این گیاه همچنین به عنوان نرمکننده، ضد تورم، ملیّن و تنظیمکننده سیستم ایمنی شناخته شده است.
🍀در پاکستان، از برگهای پنیرک بهدلیل فعالیت آرامشبخش، ضد التهاب، ادرارآور، و اثرات مفید آن بر مخاط معده، سوء هاضمه و زخم مثانه استفاده میشود.
🍀در الجزایر، از دمنوش گل پنیرک به عنوان ضدعفونیکننده و نرمکننده استفاده میشود و برای درمان آفت، سرماخوردگی، یبوست، درد شکمی، آسم، نیش حشرات، تورم، جوش و آبسه نیز مؤثر است.
🍀در هند، از قسمتهای مختلف این گیاه برای درمان زخم مثانه، سرفه، بزرگ شدن طحال، یرقان، گلودرد و ضعف بینایی استفاده میشود.
🍀در اروپا، از بخشهای هوایی گیاه پنیرک (شامل ساقه، برگ، دمبرگ، گل، میوه و دانه) برای درمان یبوست، اسهال و قولنج شکمی استفاده میشود.
🍀در ایتالیا، از جوشانده یا دمنوش برگ پنیرک برای درمان برونشیت، چاقی، سرماخوردگی، سرفه، التهاب یا عفونت مثانه و درد شکمی استفاده میشود.
🍀در لبنان، از برگ و گل پنیرک برای درمان التهاب مفاصل (مانند آرتروز) و روماتیسم استفاده میشود.
🍀در سوریه، از برگ و گل پنیرک به عنوان ملیّن، دهانشویه و برای درمان عفونتهای تنفسی و سرفه استفاده میشود. (1)
برخی سوالات متداول درباره پنیرک
✔پنیرک یکی از گیاهان دارویی محبوب است که از زمانهای دور در فرهنگهای مختلف به عنوان درمانی طبیعی شناخته میشود. این گیاه به تسکین مشکلات گوارشی مانند یبوست، التهاب معده و دردهای شکمی کمک میکند. اگر دچار مشکلات تنفسی مانند سرفه، برونشیت یا گلودرد هستید، دمنوش پنیرک میتواند مفید باشد.
علاوه بر این، میتوان از پنیرک روی پوست نیز استفاده کرد؛ این گیاه به بهبود زخمها، سوختگیها و عفونتها کمک میکند. همچنین پنیرک در کاهش التهاب مفاصل، تسکین دردهای قاعدگی و بهبود عملکرد مثانه و کلیهها مؤثر است. اثرات آرامبخش این گیاه باعث شده که به عنوان درمانی طبیعی برای اضطراب و استرس نیز شناخته شود.
✔تحقیقات علمی نیز خواص ضدالتهابی و آنتیاکسیدانی گل پنیرک را تأیید کردهاند. بررسیها نشان میدهند که عصاره آبی این گیاه میتواند به بهبود زخم معده، کاهش یبوست، کاهش شدت سرفه و بهبود علائم بیماریهای تنفسی، و محافظت از بدن در برابر استرس اکسیداتیو کمک کند. به همین دلیل، دمنوش گل پنیرک گزینهای ارزشمند و طبیعی برای پاکسازی بدن و ارتقاء سلامتی است که در هر دو روش درمانی سنتی و مدرن مورد توجه قرار دارد.
✔فارسی: اوت پر، فوچاکو، کوکر، پچکو
✔عربی: خبّازی، الّدهما
✔انگلیسی: Mallow, High Mallow, Common Mallow
گیاه پنیرک به دلیل خواص ضد التهابی، ضد عفونی و تسکیندهندهای که دارد، از قدیم در طب سنتی برای درمان عفونتها و التهابها استفاده میشده است. این گیاه هم برای مصرف داخلی و هم بهصورت موضعی (مالیدن روی پوست) به کار میرود و میتواند به بهبود عفونتهای مختلف کمک کند. در ادامه به چند کاربرد مهم پنیرک اشاره میکنیم:
1- بیماریهای پوستی: پنیرک به کاهش التهاب پوست کمک میکند. برای بهبود جوش، آکنه، آبسه و عفونتهای ناخن، میتوان از آن بهصورت ماسک یا محلول موضعی استفاده کرد. این کار باعث کاهش التهاب و تسریع درمان میشود.
2- عفونتهای تنفسی: پنیرک به دلیل خاصیت خاصیت نرمکنندگی و ضد التهاب، برای تسکین گلو درد، سرفههای خشک و عفونتهای تنفسی مفید است. میتوان دمنوش این گیاه را نوشید یا با آن غرغره کرد تا التهاب گلو را کاهش دهد.
3- عفونتهای مثانه و ادراری: استفاده از پنیرک میتواند در درمان عفونت مثانه مفید باشد.
4- عفونتهای واژن: برای کاهش التهاب و عفونتهای قارچی ناحیه واژن، میتوان از پنیرک بهصورت موضعی یا در حمام گیاهی استفاده کرد. این گیاه به رفع سوزش و خارش ناشی از عفونت هم کمک میکند.
5- بیماریهای دهان و دندان: دمنوش پنیرک برای التهاب لثه، آبسههای دهان، زخمهای دهانی (آفت) و حتی عفونت دندان مفید است. شستشوی دهان با این دمنوش یا غرغره کردن آن، التهاب را کم میکند و زخمهای دهانی را سریعتر درمان میکند.
با استفاده از پنیرک میتوانید به بهبود عفونتها و التهابات کمک کنید، ولی همیشه بهتر است پیش از مصرف طولانی مدت، با یک متخصص مشورت کنید.
1- Mousavi, S.M., Hashemi, S.A., Behbudi, G., Mazraedoost, S., Omidifar, N., Gholami, A., … Rumjit, N. (2021). A Review on health benefits of Malva sylvestris L. nutritional compounds for metabolites, antioxidants, and anti-inflammatory, anticancer, and antimicrobial applications. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 14:2021:5548404. Retrieved from https://onlinelibrary.wiley.com
2- Sleiman, N.H., & Daher, C.F. (2009). Malva sylvestris water extract: a potential anti-inflammatory and anti-ulcerogenic remedy. Planta Medica, 75 - PH10. Retrieved from https://www.thieme-connect.com
3- Gasparetto, J.C., Martins, C.A., Hayashi, S.S., Otuky, M.F., & Pontarolo, R. (2012). Ethnobotanical and scientific aspects of Malva sylvestris L.: a millennial herbal medicine. Journal of Pharmacy and Pharmacology, 64(2), 172-189. Retrieved from https://onlinelibrary.wiley.com
4- PDR for herbal medicines. (2000). 2nd ed. Montvale, NJ: Medical Economics Company
5- Paul, Z.A., Malla, A.T., Dar, M.A., & Masoodi, M.H. (2023). Phytochemistry and pharmacological activity of Malva sylvestris L: a detailed insight. Combinatorial Chemistry & High Throughput Screening, 26(16). Retrieved from https://www.researchgate.net
6- Razavi, S.M., Zarrini, G., Molavi, G., & Ghasemi, G. (2011). Bioactivity of Malva Sylvestris L., a medicinal plant from Iran. Iranian Journal of Basic Medical Sciences, 14(6), 574-579. Retrieved from https://ijbms.mums.ac.ir
7- قاسمی دهکردی، نصرالله، فارماکوپه گیاهی ایران. تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت غذا و دارو، 1381.
8- Elsagh, M., Fartookzadeh, M.R., Kamalinejad, M., Anushiravani, M., Feizi, A., Behbahani, F.A., … Adibi, P. (2015). Efficacy of the Malva sylvestris L. flowers aqueous extract for functional constipation: A placebo-controlled trial. Complementary Therapies in Clinical Practice, 21(2), 105-111. Retrieved from https://www.sciencedirect.com
9- DellaGreca, M., Cutillo, F., Abrosca, B.D., Fiorentino, A., Pacifico, S., & Zarrelli, A. (2009). Antioxidant and radical scavenging properties of Malva Sylvestris. Natural Product Communications, 4(7), 893-896. Retrieved from https://journals.sagepub.com
10- Mazaheri, M., Babaeian, M., Ekhveh, M., Vakili, Z., & Vakili, Z. (2022). Efficacy of herbal tea preparation including mallow flower, chicory seeds, sweet violet, Melilotus officinalis, and bindii for improving respiratory symptoms in patients with COVID-19; a randomized controlled clinical trial. Immunopathologia Persa. Retrieved from https://immunopathol.com
11- Batiha, G.E., Tene, S.T., Teibo, J.O., Shaheen, H.M., Oluwatoba, O.S., Teibo, T.K.A., … Papadakis, M. (2022). The phytochemical profiling, pharmacological activities, and safety of malva sylvestris: a review. Naunyn-Schmiedeberg's Archives of Pharmacology, 396(3), 421-440. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov.
12- Barikbin, B., Maarefat, A., Rahgoshai, R., Moravvej, H., Mohtasham, N., & Yousefi, M. (2010). Malva Sylvestris in the treatment of hand eczema. Iranian Journal of Dermatology, 13, 131-134. Retrieved from https://www.researchgate.net
13- Afshar, M., Ravarian, B., Zardast, M., Moallem, S.A., Fard, M.H., & Valavi, M. (2015). Evaluation of cutaneous wound healing activity of Malva sylvestris aqueous extract in BALB/c mice. Iranian Journal of Basic Medical Sciences, 18(6), 616-622. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov
14- Mallow - Uses, Side Effects, and More. WebMD. Retrieved from https://www.webmd.com
15- Assessment report on Malva sylvestris L. and/or Malva neglecta Wallr., folium and Malva sylvestris L., flos. EMA/HMPC/749518/2016. Retrieved from https://www.ema.europa.eu
16- Sheema, Dr., Quamri, M.A., Jamal, M.A. (2023). Phytochemistry, pharmacology and Unani traditional uses of Khubazi (Malva sylvestris Linn.): An overview. SM Journal of Medicinal Plant Studies, 11(6), 105-109. Retrieved from https://www.researchgate.net
هشتگ
منابع
1- Mousavi, S.M., Hashemi, S.A., Behbudi, G., Mazraedoost, S., Omidifar, N., Gholami, A., … Rumjit, N. (2021). A Review on health benefits of Malva sylvestris L. nutritional compounds for metabolites, antioxidants, and anti-inflammatory, anticancer, and antimicrobial applications. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 14:2021:5548404. Retrieved from https://onlinelibrary.wiley.com
2- Sleiman, N.H., & Daher, C.F. (2009). Malva sylvestris water extract: a potential anti-inflammatory and anti-ulcerogenic remedy. Planta Medica, 75 - PH10. Retrieved from https://www.thieme-connect.com
3- Gasparetto, J.C., Martins, C.A., Hayashi, S.S., Otuky, M.F., & Pontarolo, R. (2012). Ethnobotanical and scientific aspects of Malva sylvestris L.: a millennial herbal medicine. Journal of Pharmacy and Pharmacology, 64(2), 172-189. Retrieved from https://onlinelibrary.wiley.com
4- PDR for herbal medicines. (2000). 2nd ed. Montvale, NJ: Medical Economics Company
5- Paul, Z.A., Malla, A.T., Dar, M.A., & Masoodi, M.H. (2023). Phytochemistry and pharmacological activity of Malva sylvestris L: a detailed insight. Combinatorial Chemistry & High Throughput Screening, 26(16). Retrieved from https://www.researchgate.net
6- Razavi, S.M., Zarrini, G., Molavi, G., & Ghasemi, G. (2011). Bioactivity of Malva Sylvestris L., a medicinal plant from Iran. Iranian Journal of Basic Medical Sciences, 14(6), 574-579. Retrieved from https://ijbms.mums.ac.ir
7- قاسمی دهکردی، نصرالله، فارماکوپه گیاهی ایران. تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت غذا و دارو، 1381.
8- Elsagh, M., Fartookzadeh, M.R., Kamalinejad, M., Anushiravani, M., Feizi, A., Behbahani, F.A., … Adibi, P. (2015). Efficacy of the Malva sylvestris L. flowers aqueous extract for functional constipation: A placebo-controlled trial. Complementary Therapies in Clinical Practice, 21(2), 105-111. Retrieved from https://www.sciencedirect.com
9- DellaGreca, M., Cutillo, F., Abrosca, B.D., Fiorentino, A., Pacifico, S., & Zarrelli, A. (2009). Antioxidant and radical scavenging properties of Malva Sylvestris. Natural Product Communications, 4(7), 893-896. Retrieved from https://journals.sagepub.com
10- Mazaheri, M., Babaeian, M., Ekhveh, M., Vakili, Z., & Vakili, Z. (2022). Efficacy of herbal tea preparation including mallow flower, chicory seeds, sweet violet, Melilotus officinalis, and bindii for improving respiratory symptoms in patients with COVID-19; a randomized controlled clinical trial. Immunopathologia Persa. Retrieved from https://immunopathol.com
11- Batiha, G.E., Tene, S.T., Teibo, J.O., Shaheen, H.M., Oluwatoba, O.S., Teibo, T.K.A., … Papadakis, M. (2022). The phytochemical profiling, pharmacological activities, and safety of malva sylvestris: a review. Naunyn-Schmiedeberg's Archives of Pharmacology, 396(3), 421-440. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov.
12- Barikbin, B., Maarefat, A., Rahgoshai, R., Moravvej, H., Mohtasham, N., & Yousefi, M. (2010). Malva Sylvestris in the treatment of hand eczema. Iranian Journal of Dermatology, 13, 131-134. Retrieved from https://www.researchgate.net
13- Afshar, M., Ravarian, B., Zardast, M., Moallem, S.A., Fard, M.H., & Valavi, M. (2015). Evaluation of cutaneous wound healing activity of Malva sylvestris aqueous extract in BALB/c mice. Iranian Journal of Basic Medical Sciences, 18(6), 616-622. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov
14- Mallow - Uses, Side Effects, and More. WebMD. Retrieved from https://www.webmd.com
15- Assessment report on Malva sylvestris L. and/or Malva neglecta Wallr., folium and Malva sylvestris L., flos. EMA/HMPC/749518/2016. Retrieved from https://www.ema.europa.eu
16- Sheema, Dr., Quamri, M.A., Jamal, M.A. (2023). Phytochemistry, pharmacology and Unani traditional uses of Khubazi (Malva sylvestris Linn.): An overview. SM Journal of Medicinal Plant Studies, 11(6), 105-109. Retrieved from https://www.researchgate.net